NOWOTWORY JAMY USTNEJ U DOROSŁYCH I DZIECI

Smutna statystyka 

Słowa: rak, nowotwór, onkologiczny u większości z nas powoduje stres. Nic dziwnego, bo nowotwory są drugą po schorzeniach układu krążenia najczęstszą przyczyną zgonów wśród społeczeństwa polskiego (dane z 2019 r). Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce w ciągu ostatnich trzech dekad wzrosła ponad dwukrotnie. Choroba pojawia się w różnych okresach życia człowieka. Mianowicie 70% zachorowań u mężczyzn i 60% zachorowań u kobiet występuje po 60 roku życia. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem osiągając szczyt w ósmej dekadzie życia. Można stąd wysunąć dwa wnioski, iż wraz z wydłużaniem się średniej życia statystycznego Polaka średnia zapadalność na choroby nowotworowe będzie większa, po drugie duży odsetek z nas w trakcie swojego życia będzie musiał zmierzyć się z walką z nowotworem.  

Czym jest nowotwór? 

Należy w tym miejscu nadmienić, że słowo „nowotwór” jest pojęciem szerszym i obejmuje również zmiany o charakterze łagodnym, półzłośliwym i złośliwym.  

Nowotwory łagodne, w uproszczeniu można powiedzieć, że są zmianami występującymi miejscowo, nie dającymi przerzutów do innych miejsc (np. węzłów chłonnych), nie naciekają (nie niszczą) sąsiednich struktur i tkanek i zazwyczaj są otorbione. Oznacza to, że rozwijają się w naszym organizmie w swego rodzaju „torebce” dzięki czemu są łatwe w usunięciu i nie dają wznowy.  

Nowotwory półzłośliwe charakteryzują się co najmniej jedną z trzech poniższych cech: dużą masą tkankową uciskającą otoczenie, zdolnością naciekania i niszczenia otoczenia oraz/albo zdolnością wszczepiania (przenoszenia komórek guza na otaczające zdrowe tkanki. Zazwyczaj nie powodują przerzutów. 

Ostatnia grupa to nowotwory złośliwe, czyli zmiany utworzone z komórek niedojrzałych (o niskim zróżnicowaniu), których budowa znacznie odbiega od obrazu zdrowych komórek tworzących prawidłowe tkanki. Charakteryzuje się szybkim i niekontrolowanym wzrostem, brakiem torebki, czym (między innymi) różni się od nowotworu niezłośliwego. Innymi słowy, nowotwór złośliwy wymyka się procesom kontrolnym i zabezpieczającym wytworzonym przez nas organizm.  

Nasz układ odpornościowy „nie widzi” nowotworu, dlatego go nie zwalcza, a komórki nowotworowe „udają”, że podlegają procesom regulacyjnym, czym wprowadzają w błąd nasze systemy alarmowe, dlatego tak dużo czasu zajmuje, zanim pacjent zorientuje się, iż dzieje się coś niebezpiecznego.  

Rak jest jednym z rodzajów nowotworu złośliwego. Wywodzi się ona tkanki nabłonkowej, dlatego zazwyczaj lokalizuje się on w miejscu, gdzie ona występuje, a więc powłoki skórne, jama usta, przewód pokarmowy, płuca. Parafrazując powiedzenie, że każdy kwadrat jest prostokątem, ale nie każdy prostokąt jest kwadratem, można powiedzieć, że każdy rak jest nowotworem złośliwym, ale nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem. 

Przyczyny raka jamy ustnej 

Rak jamy ustnej zajmuje niechlubne szóste miejsce na świecie wśród nowotworów pod względem częstotliwości występowania. W 90% są to nowotwory złośliwe płaskonabłonkowe. Większość, bo 40% z nich lokalizuje się na języku, 25% w dnie jamy ustnej (okolicy znajdująca się pod językiem), 10% na błonie śluzowej policzków, dziąśle, pozostałe w przyzębiu i obszarach ustnych gardła. Okolica podjęzykowa nazywana jest również rynną ślinową. Ślina pełni wiele różnych funkcji: rozpoczyna proces trawienia, stanowi pierwszą barierę układu odpornościowego, zmienia zasadowość i kwasowość pokarmów, pełni również rolę oczyszczającą, a więc obmywając cały obszar jamy ustnej zbiera zalegające tam resztki pokarmowe i inne substancje (alkohol, nikotyna, czynniki chemiczne etc.). W związku z tym, że ślina spływa na dno jamy ustnej i tam zalega najdłużej, to właśnie ten obszar jest najbardziej narażony na zmiany nowotworowe. Stąd właśnie język (jego spodnia/dolna część) oaz dno jamy ustnej są w czołówce lokalizacji raków w obrębie jamy ustnej.   

Czynniki wpływające na występowanie zmian nowotworowych to: 

  •  palenie lub żucie tytoniu – zwiększa ryzyko zachorowania czterokrotnie, przy czym wzrasta ono proporcjonalnie do liczby wypalonych papierosów i czasu trwania nałogu 
  • jednoczasowe palenie papierosów i spożywanie alkoholu (np. podczas imprez, spotkań towarzyskich) 15-krotnie zwiększają ryzyko wystąpienia raka jamy ustnej 
  • alkohol – toksyczny wpływ alkoholi zwłaszcza wysokoprocentowych znamiennie wpływa na prawdopodobieństwo wystąpienia raka jamy ustnej 
  • stałe podrażnienie mechaniczne błony śluzowej – niedopasowane protezy, ostre fragmenty zębów, wypełnień, nawykowe przygryzanie błony śluzowej zwiększa ryzyko choroby nowotworowej. Mechanizm tutaj występujący jest związany z koniecznością naprawiania przez organizm zniszczonych komórek. Każda wymiana niesprawnej komórki wymusza powstanie nowej, która rodzi się z podziału komórki zdrowej. Każde takie „odrodzenie” wymaga skopiowania materiału genetycznego komórki wyjściowej. Przy procesie kopiowania dochodzi do błędów, które zazwyczaj są wychwytywane przez nasz system odpornościowy. Jednak przy nadmiernej częstotliwości podziału komórki, liczba pomyłek i błędów jest większa i nie każda zostaje wychwycona. Część z nich jest niegroźna, część z nich doprowadza do natychmiastowej śmierci komórki. Jednak pewien odsetek powoduje, że komórka mutuje, zmienia się i zaczyna żyć własnym życiem niepodlegając mechanizmom kontrolnym  
  • czynniki genetyczne 
  • zakażenia wirusowe i grzybicze – zaobserwowano między innymi związek pomiędzy nowotworami jamy ustnej a zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który jest odpowiedzialny za zmiany chorobowe lokalizujące się w okolicy narządów rodnych kobiet i mężczyzn. Ryzyko rozwoju wzrasta u osób, które miały dużą liczbę partnerów seksualnych lub wcześnie podjęły współżycie seksualne.  
  • czynniki immunologiczne i chemiczne związane z pracą zawodową 
  • niedobory żywieniowe – przewlekły niedobór m. in. żelaza i witamin 
  • niedostateczna higiena jamy ustnej 

Profilaktyka 

Wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stosowanie właściwych działań profilaktycznych i stosowanie się do odpowiednich zaleceń zapobiega występowaniu nowotworów w około 70%. Postępowanie profilaktyczne to przede wszystkim regularne kontrole u lekarza w tym u lekarza dentysty. Podczas badania lekarz stomatolog ma możliwość: zbadania powłok skórnych, oceny węzłów chłonnych znajdujących się w obrębie głowy, szyi i karku, sprawdzenia szerokości otwierania ust (zajęte procesem nowotworowym mięśnie mogą utrudniać, a czasem nawet uniemożliwiać ich otwieranie) oraz zdiagnozować obszar jamy ustnej. Czasem niewinne objawy, które mogą być zbagatelizowane przez pacjenta, mogą pomóc jeszcze na wczesnym etapie choroby nowotworowej rozpocząć pogłębiony proces diagnostyczny.  

Do niepokojących objawów można zaliczyć:

  • powiększone i bolesne węzły chłonne
  • niefizjologiczne wycieki różnorakiej treści z naturalnych otworów (np. z nosa)  
  • utrzymujące się zmiany na wargach (niegojące się rany, owrzodzenia)  
  • chrypka
  • zaburzenia połykania
  • niegojące się rany po usuniętych zębach
  • niegojące się rany w obrębie jamy ustnej (każda zmiana w jamie ustnej, która nie ulega samowygojeniu do 7-10 dni powinna zaniepokoić pacjenta i lekarza)  
  • rozchwianie zębów bez uchwytnej przyczyny stomatologicznej
  • zmiana zabarwienia błony śluzowej
  • powiększone i bolesne węzły chłonne
  • niefizjologiczne wycieki różnorakiej treści z naturalnych otworów (np. z nosa)  
  • utrzymujące się zmiany na wargach (niegojące się rany, owrzodzenia)  
  • chrypka
  • zaburzenia połykania
  • niegojące się rany po usuniętych zębach
  • niegojące się rany w obrębie jamy ustnej (każda zmiana w jamie ustnej, która nie ulega samowygojeniu do 7-10 dni powinna zaniepokoić pacjenta i lekarza)  
  • rozchwianie zębów bez uchwytnej przyczyny stomatologicznej
  • zmiana zabarwienia błony śluzowej
  • trudności w użytkowaniu protezy/brak jej właściwego przylegania pomimo tego, że wcześniej dolegała właściwie 

Oczywiście opisane powyżej zmiany nie świadczą o występowaniu procesu nowotworowego, ale powinny one wzmóc czujność u przeprowadzającego badanie lekarza. Zaniepokojony pacjent powinien dopytać się i uzyskać odpowiedź na nurtujące go wątpliwości. Istnieje cała gama badań dodatkowych, które pozwalają poszerzyć diagnostykę i w razie potrzeby potwierdzić lub wykluczyć źródło niepokojących objawów.  Jednym z szeroko i łatwo dostępnych badań jest zdjęcie RTG. Oprócz wnikliwego badania pacjenta ma ono duże znaczenie w profilaktyce onkologicznej (nowotworowej). Zdjęcie RTG powinno być wykonywane zarówno u osób dorosłych jak i młodocianych. U młodych organizmów ze względu na szybki wzrost potencjalne procesy nowotworowe mają zdecydowanie bardziej radykalny przebieg niż u osób starszych. Budzące podejrzenia zmiany w obrębie jamy ustnej dziecka powinny być jak najszybciej konsultowane przez lekarza stomatologa. Brak poprawy przez okres 7 dni stanowi pierwszy sygnał ostrzegawczy, którego nie można bagatelizować. 

Zdjęcie panoramiczne (pantomograficzne) jest badaniem bezpiecznym. Obecnie stosowane aparaty rentgenowskie emitują bardzo niewielkie dawki promieniowania. Porównując:  

  • badanie RTG-RVG zębowe 1 – 2 µSv
  • badanie pantomograficzne ok. 10 – 20 µSv
  • tomografia stożkowa (CBCT) ok. 5 -19 µSv
  • co otrzymujemy codziennie z otoczenia
  • oglądanie telewizji przez 2 h – 2 – 5 µSv 
  • w Polce średnie promieniowanie tła kosmicznego wynosi 6,8 µSv/24h 
  • w samolotach rejsowych otrzymujemy promieniowanie ok. 4 – 10 µSv na każdą godzinę lotu 

Zdjęcie panoramiczne pozwala ocenić strukturę kości, liczbę zębów mlecznych i stałych. Umożliwia stwierdzenie obecności ewentualnych zębów dodatkowych i nadliczbowych. Na wczesnym etapie można potwierdzić istnienie zębów mądrości. Ponadto często się zdarza, że zmiany zapalne jak i nowotworowe pozostają przez długi czas niewidoczne w obrębie jamy ustnej, a na zdjęciu RTG osiągają już znaczne rozmiary. Stąd wynika potrzeba wykonywania zdjęć kontrolnych raz na 9-12 miesięcy. Wcześnie wykryta zmiana o niewielkich wymiarach pozwala na szybkie podjęcie procesu diagnostycznego i w razie konieczności dalszego leczenia. Brak świadomości istnienia stanu chorobowego nie sprawia, że toczy się on wolniej. Jego przebieg jest utajony, a późniejsze wykrycie daje mniej czasu na oswojenie się z jego obecnością i wprowadzenie odpowiednich kroków leczniczych. 

Podsumowując, regularne wizyty u stomatologa mają na celu nie tylko sprawdzenie stanu uzębienia, ale stanowią one istotny oręż w walce z chorobami nowotworowymi. Została nawet wyodrębniona pewna grupa zmian chorobowych, które zostały nazwane stanami przednowotworowymi. Ich wystąpienie stanowi ostanie ostrzeżenie wysyłane przez nasz organizm o bardzo dużym ryzyku pojawianie się nowotworu. Na wczesnym etapie zdiagnozowanie takiej zmiany można jeszcze zatrzymać proces rakowy poprzez wdrożenie procedur ratunkowych. Jednak jeśli i ten sygnał zostanie niedostrzeżony lub zbagatelizowany, to taka osoba będzie prawdopodobnie zmuszona do zmierzenia się z poważną chorobą, jaką jest nowotwór złośliwy.      

Zapisz się na nasz newsletter, aby otrzymać dostęp do pełnej treści arykułu.